489476565619005

Verslaving kennen we allemaal in meer of mindere mate. Er zijn ernstige vormen van verslaving waarin we verslaafd zijn aan een drug zoals alcohol, heroïne, speed, cocaïne, etc. Maar er zijn ook mildere vormen waarbij we verslaafd zijn aan bepaalde denkpatronen, gedragspatronen of een bepaalde hang naar een emotionele staat van zijn: onze comfort zone. Hoe zwaar de verslaving ook is, het komt er steeds op neer dat je iets niet kunt laten en je je er van afhankelijk maakt. Je kunt gewoon niet meer zonder. Hoe komt het nou dat we zo moeilijk van onze verslaving afkomen? Hoe komt het nou dat juist als we ons best doen, het vaak alleen maar erger wordt? Het is alsof we tegen een deur duwen, die bij elke krachtsinspanning alleen maar dikker wordt en steviger in zijn slot zit. Misschien pakken we onze strijd tegen onze verslaving wel verkeerd aan? Misschien bestrijden we het verkeerde? Of ligt het eraan dat ons strijden juist de oorzaak is van de verslaving?

Nieuw licht op de oorzaak van verslaving werd geleverd door de onderzoeken van psycholoog Bruce Alexander in de jaren 70. Lange tijd dacht men dat verslaving te maken heeft met een zwakte in ons, waardoor we ons afhankelijk maken van iets externs zoals een chemische stof. Dit idee is gebaseerd op een onderzoek aan het begin van de twintigste eeuw. Het experiment was eenvoudig; je neemt een rat. Stopt hem in een kooi. Geeft hem de keuze tussen zuiver water en water waar morfine in zit. Even wachten; en je ziet dat de rat na een aantal dagen een duidelijke voorkeur heeft voor het water met morfine. De rat kan zichzelf niet meer stoppen en gaat uiteindelijk dood. De theorie is dat de stof —in dit geval morfine— de oorzaak van de verslaving is en dat de behandeling eruit bestaat om de rat te onthouden van de stof.

De psycholoog Bruce Alexander deed in de jaren 70 een ander experiment met ratten. Hij stopte ze niet in een kooi maar in een voor ratten optimale omgeving, waarin ze in vrijheid konden scharelen, genoeg te eten hadden, contact hadden met andere ratten, seks konden hebben, slapen wanneer ze maar wilden. In dit zogenaamde ‘rattenpark’ bleken veel minder ratten verslaafd te worden aan water met morfine. Conclusie: niet de stof maar de kooi maakt ons verslaafd. Dit wordt bevestigd door wat er gebeurde met de vele drugsverslaafden tijdens de Vietnamoorlog. Tijdens die oorlog was zo’n 20% van de soldaten verslaafd aan heroïne. Men verwachte een groot probleem als die soldaten naar huis kwamen. Maar wat bleek: 95% van de heroïnegebruikers stopte bij thuiskomst met het gebruik ervan. Volgens de bestaande theorie zou dat niet kunnen. Eenmaal afhankelijk van de stof, maakt het buitengewoon moeilijk te stoppen. Het experiment van Alexander maakte duidelijk: niet de stof, maar de kooi —in dit geval de oorlogssituatie— maakt dat mensen verslaafd raken.

Voor Bruce Alexander betekende dit dat verslaving niet een fysiek probleem, maar een sociaal probleem is. Het is volgens hem het gevolg van een gefragmenteerde samenleving die mensen buitensluit. Dat is nog steeds actueel, maar als je doordenkt kun je eigenlijk concluderen dat ook andere zaken mensen gevangen kunnen houden: bepaalde herinneringen, angst voor de toekomst, bepaalde kernovertuigingen, een onveranderlijk beeld van jezelf, anderen of de samenleving. Het zijn allemaal mentale constructies —kooien—, waarmee je de werkelijkheid interpreterend inkadert. Verslaving is niets anders dan proberen een uitweg te vinden uit een impasse, uit een situatie of uit een zelf geconstrueerde kooi. Dat leidt maar al te vaak tot zelfvernietigend gedrag. Verslaving is echter niet de oplossing. Maar evenmin de strijd tegen de verslaving. Hoe meer we de nadruk leggen op ons verslavend gedrag, hoe erger het wordt. Het is als duwen tegen een dichte deur. Verslaving werkt als een fuik. Hoe meer we ons best doen, hoe meer we verstrikt raken in die fuik. De uitgang komt pas in zicht als we ons de vraag stellen: wat houdt mij gevangen? De heling begint als we zien dat we zelf de kooi hebben geconstrueerd. Dat proces is geen gemakkelijk proces. We kunnen gewoon niet, we willen gewoon niet onze eigen mentale constructies doorzien. We willen niet zien dat het juist onze geest is, die ons het meest gevangen houdt. Toch is dat het enige wat we moeten doen om vrij te zijn.